Nedir Sıfır Atık?
Gün geçtikçe hayatımızda daha çok duymaya başladığımız “Sıfır Atık (Zero Waste)” kavramı, israfın önlenmesini, kaynakların daha verimli kullanılmasını, oluşan atık miktarının azaltılmasını, etkin atık toplama sisteminin kurulmasını, atıkların geri dönüştürülmesini kapsayan atık önleme yaklaşımını ifade etmektedir. Atıkların geri dönüşüm ve geri kazanım süreci içinde değerlendirilmeden bertaraf edilmesi, maddesel ve enerji olarak ciddi kaynak kayıplarına neden olmaktadır. Tüm dünyada bireysel, kurumsal ya da yerel yönetimler olarak sıfır atık uygulama çalışmaları yaygınlaşmaktadır.
Neden Sıfır Atık?
Küresel ekonominin işleyişini ve yaşam kalitesini destekleyen doğal kaynaklar; yakıtlar, mineraller ve metaller gibi ham maddelerle birlikte gıda, toprak, su, hava, biokütle ve ekosistemleri de içermektedir. İyi işleyen bir ekonomi, doğal kaynakların ve ham maddelerin kesintisiz akışına bağlıdır. Kaynakların verimli ve sürdürülebilir yönetimi, kaçınılmaz bir gereklilik haline gelmiştir. 1900 yılına göre bugün; dünya nüfusu ise 5 katına, ham madde kullanımı 2 katına, kişi başına enerji tüketimi ise 3 katına çıkmıştır.
Kişi başı yıllık çöp üretim miktarı Avrupa’da 477 kg, ülkemizde ise 427 kg olarak hesaplanmıştır. Bir kişi yılda yaklaşık yarım ton çöp üretmektedir. Benzer bir hesapla dört kişilik bir ailenin, beş yılda oturdukları evin tamamını kaplayacak çöp ürettiğini söyleyebiliriz. Çöpün, kapladığı alanla birlikte insana ve doğaya zarar verecek derecede kimyasal içeriyor olması konuyu daha da önemli kılmaktadır.
Bütün bu rakamların büyüklüğü ve küresel tüketimin artışı göz önüne alındığında, hem bireysel hem de toplumsal olarak bir şeyler yapmak kaçınılmaz hale gelmektedir. Sürdürülebilir kalkınma ilkeleri çerçevesinde atıkları kontrol altına almak, gelecek nesillere temiz ve yaşanabilir bir dünya bırakmak için “Sıfır Atık” prensibi hedef alınmalı ve entegre bir yaklaşımla atıkların yönetimi sağlanmalıdır.
Bireysel Örneklerle Sıfır Atık
- İki yılda yalnızca bir kavanoz çöp çıkaran kadın – Lauren Singer
New Yorklu çevreci ve girişimci Lauren Singer, sıfır atıkla yaşayan en bilinen isimlerden birisi. Singer, yalnızca dünyadaki büyük çöp yığınını artırmayı bırakmamış, aynı zamanda The Simply Co. adında, tamamen doğal ve bio çözünür ürünler hazırlayıp sattığı bir şirket de kurmuş. Bu yola, plastik kullanmayı bırakarak çıkan genç kadın, önce market alışverişi için plastik poşet yerine evinden getirdiği bez çantayı kullanmış, sonra kıyafetlerini ikinci el mağazalardan almaya başlamış, daha sonra bu işi evde doğal diş macunu, deodorant ve çamaşır deterjanı üretmeye kadar götürmüş. Ve 2 senenin sonunda yalnızca küçük bir kavanoza sığacak kadar çöp çıkarmayı başarmış.
- Sıfır atık evi – Beau Johnson
Singer gibi bir başka örnek de Zero Waste Home (Sıfır Atık Evi) adında bir internet sitesi olan iki çocuklu Beau Johnson. 2008’den beri sıfır atık felsefesiyle yaşayan Johnson, hayatının daha anlamlı, ailesinin de daha mutlu olduğunu söylüyor. Johnson ve ailesinin sloganı ise şu: Refuse, Reduce, Reuse, Recycle, and Rot. (Reddet, Azalt, Yeniden Kullan, Dönüştür ve Kompostolaştır.)
- Etkisiz adam – Colin Beaven
Singer ve Beau dışında No Impact Man (Etkisiz Adam) isimli belgeseli hazırlayan Manhattanlı Colin Beavan ve ailesi, tüketim alışkanlıklarının değişmesiyle nasıl daha sağlıklı bir hayat yaşadıklarını, paketli gıdalar kullanmayarak organik yiyeceklerle beslendiklerini, vücutlarını ve doğayı kimyasallarla kirletmediklerini söylüyor.
Bu örneklerden yola çıkarak, günlük yaşantımızda sıfır atığa ulaşmak için biz de 5 temel prensibi uygulayabiliriz:
- Kullanmadığını REDDET! Bedava verilen pazarlama ürünleri, broşür, kitap, defter, kalem, bardak vs. “Nasılsa bedava, alalım, dursun” alışkanlığımıza bir son vererek kullanmayacağımız ürünleri; bardak, tabak, çatal, kaşık, bıçak, pipet gibi tek kullanımlık plastik ürünleri ve paketlemeyi reddetmek.
- Kullandığını AZALT! Kullandığımız ürünleri azaltarak ihtiyacımız olanı almak. Yiyebileceğimiz kadar sebze, meyve ve bozulabilen ürünleri alarak bu sebeple çıkabilecek çöpü azaltmak.
- Tükettiğini YENİDEN KULLAN/TAMİR ET! Yeniden değerlendirmek, yırtılanı dikmek, kırılanı onarmak, bozulanı tamir etmek, 2. el kıyafetler, ayakkabılar, araçlar ve eşyalar kullanmak.
- GERİ DÖNÜŞTÜR!
- ÇÜRÜT/KOMPOSTLAŞTIR!
Sıfır Atık Çalışmaları ile Hedeflenenler
- Temiz ortam kaynaklı olarak performansın ve verimliliğin arttırılması.
- İsrafın önüne geçildiğinden maliyetlerin azaltılması.
- Tasarruf ve ekonomik kazanç sağlanması.
- “Duyarlı tüketici” duygusuna sahip olunmasının sağlanması.
- Çevresel risklerin azaltılmasının sağlanması.
Sıfır Atık Çalışmaları ile Kazançlar
- 1 ton atık kâğıdın geri kazanımı ile 17 ağacın kesilmesi önlenir, 12400 m³ kadar sera gazı engellenir, 2,4 m³ atık depolama alanından tasarruf sağlanır.
- Yeni üretim yerine, metal ve plastik geri kazanımı ile yüzde 95 enerji tasarrufu sağlanabilir.
- Geri dönüştürülen her 1 ton cam için yaklaşık 100 litre petrolden tasarruf edilebilir.
- Daha Az enerjiyle; atık camlar tekrar cam ürünlerine; plastikler, elyaf ve dolgu malzemesi gibi birçok malzemeye; atık metaller ise tekrar metal ürünlerine dönültürülebilir.
- Organik atıklardan elde edilebilecek kompost ile topraklarımız daha verimli hale getirilebilir.
Ülkemizde Sıfır Atık Hedefiyle Yürütülen Çalışmalar
Ülkemizde de israfın önlenmesi, doğal kaynaklarımızın daha verimli kullanılması, atık oluşum sebeplerinin gözden geçirilerek atık oluşumunun engellenmesi veya minimize edilmesi, oluşan atığın kaynağında ayrıştırılarak geri dönüşüme kazandırılması, mevcut sistemi daha düzenli, sistemli ve uygulanabilir bir temele oturtmak amacıyla “Sıfır Atık” için yola çıkılmıştır.
Cumhurbaşkanlığı öncülüğünde, hem Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde hem de Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nda sıfır atık uygulamasına geçilmiş ve uygulamanın ülkeye yayılması konusunda çalışmalara başlanmıştır. Sıfır Atık Projesi, 2018-2023 dönemini içeren Sıfır Atık Yönetimi Eylem Planı çerçevesinde aşamalı olarak hayata geçirilecektir.
Halkbank Sürdürülebilirlik Uygulamaları, Çevre ve Enerji Yönetimi Bölüm Müdürü
Kaynakça:
https://livetobloom.com/yeni-baslayanlar-icin-zero-waste-sifir-atik/
http://atiksizev.com/2018/08/10/nedir-bu-zero-waste-sifir-atik/
https://oneblog.garantione.com.tr/2017/01/15/zero-waste-sifir-atik-bir-yasam-ne-kadar-mumkun/
https://webdosya.csb.gov.tr/db/sifiratik/menu/kitapcik_20180604103105.pdf