Faiz hesaplamaları, her türlü kredi veya finansal düzenlemeyi yönetmenin önemli bir parçasıdır. Farklı faiz türlerini ve bunların nasıl hesaplanacağını anlamak, doğru finansal kararlar almanıza ve paradan tasarruf etmenize yardımcı olabilir.
Faiz nedir?
Faiz, ödünç alınan sermaye için ödenen bir ücrettir ve genellikle ödünç alınan miktarın yüzdesi olarak ifade edilir. Faiz, bir ay, yıl veya kredinin ömrü gibi bir süre boyunca hesaplanır. Faizin amacı, borç verene borç verme riskinin yanı sıra parayı başka bir yere yatırmamanın fırsat maliyetini telafi etmektir.
Daha basit bir deyişle faiz, paranın kirası anlamına gelir. Kişi evini kiraya verdiğinde talep ettiği gibi, parasını da bir süre başkasına verdiğinde kira talep eder, bu da faiz anlamına gelir. En yaygın olarak kullanılan faiz türleri kredi ve mevduat faizidir. Faiz oranı, ekonomideki gidişatı belirlemede önemli bir rol oynar.
Mevduat faizleri yükselirse tasarruf yapanlar ellerindeki paralarını mevduatta değerlendirmede daha istekli olurlar ve mevduat hacmi artar. Öte yandan, kredi faizleri düşük olursa, tüketiciler açısından kredi kullanmak cazip olacak ve tüketim artacaktır. Üreticiler açısından ise daha fazla yatırım yapabilme olanağı doğacaktır.
Basit faiz
Basit faiz, yalnızca tutar üzerinden ödenen sabit bir faiz oranıdır. Periyodik olarak hesaplanır ve kredi süresinin sonunda ödenir. Yatırımcının belirlediği vade içinde para sadece bir defa faizlendirilir. Vade sonunda da anapara ve faiz getirisi toplam para olarak elde edilmektedir.
Basit faizde amaç anaparanın artırılması olup, genellikle bankalarda kullanılmaktadır. Yatırımcı, anaparasını dilediği bankanın vadeli hesabına yatırarak, tercih ettiği vadede faiz işletilmesini sağlar.
Basit faiz oranında aylık faiz oranı ay üzerinden, yıllık faiz oranı ise yıl üzerinden hesaplanır. Faiz tutarı; Anapara x Faiz Oranı x Vade formülüyle hesaplanır. Buradaki vade, faiz aylık hesaplanıyorsa ay olarak, yıllık hesaplanıyorsa yıl olarak alınır.
Örneğin, yıllık %5 basit faiz oranıyla 1.000 Türk lirası tutarında bir kredi alırsanız, kredinin ömrü boyunca toplam 50 Türk lirası faiz ödersiniz (1.000 TL x %5).
Bileşik faiz
Mürekkep faiz olarak da bilinir. Basit faiz yöntemi uygulanırken süreç içinde değişen dönemlerde ulaşılan miktar anapara üzerine eklenmez. Ancak bileşik faizde bir hesap döneminde anaparaya işlenen faiz hesap dönemi sona erdiğinde anaparaya eklenir. Böylece bileşik faiz yöntemi ile faize, faiz işletme işlemi gerçekleşmiş olur.
Bir birim olarak alınan dönem içinde ele geçen anapara ve faiz toplanarak bulunur. Oluşan yeni tutar üzerinden faiz hesaplanır. Birinci dönemin bitiminden itibaren faiz üzerinden faiz kazancı başlar. En az üç aylık bir süre zorunluluğu vardır. İki tarafında ticari işlem yapma hakkı olmalıdır. Bu hakka sahip sözleşmeler üzerinden birleşik faiz uygulaması yapılabilir.
Verilen yıllık faiz oranı, bileşik faiz yöntemi uygulanan dönem sayısına bölünerek hesaplanır. Örnek olarak bir yıl ay sayısına göre yüzde verirken aylık olarak yüzde bir gibi bir oran ortaya çıkar. Bir yatırım için hesaplanan olası değer, o yatırımın yıllık faiz oranı üzerinden bileşik faiz uygulanarak bulunur.
Formülü;
Faiz Tutarı = Anapara x (1 + Dönemlik Faiz Oranı)Dönem Sayısı - Anapara
Üstteki örneğe uygulayacak olursak;
Faiz Tutarı = 10.000,00 x (1 + 0,02)3 - 10.000,00
= 10.000,00 x 1,023 - 10.000,00
= 10.000,00 x 1,0928 - 10.000,00
= 10.612,08 - 10.000,00
= 612,08
Eğer yatırımın dönem sonunda ulaşacağı değeri (baliğ) hesaplanmak isteniyorsa formüldeki – anapara kısmı kullanılmaz;
Baliğ = AnaPara x (1 + Dönemlik Faiz Oranı)Dönem Sayısı
Nominal faiz
Bankaların mevduat için uygulayacaklarını belirttikleri faize nominal faiz denir. Bir banka bir (1) yıl vadeli mevduata yüzde 8,0 faiz vereceğini açıklamışsa bu nominal faizdir.
Net nominal faiz: Bankaların açıkladıkları nominal faizden vade sonunda gelir vergisi stopajı yapılır. Mevduat sahibinin eline geçen faiz getirisi bu kesintiden sonraki meblağdır. Buna da “net nominal faiz” adı verilir. Bir bankaya yüzde 8,0 nominal faizle bir yıllığına 10.000 TL yatıran bir kişinin net nominal faiz getirisi şöyle hesaplanacaktır:
10.000 x 0,08 = 800 TL
800 - (800 x 0.12) = 704 TL
Ya da net nominal faiz oranını hesaplamak istersek:
0,080 – (0,080 x 0,12) = 0,0704 yani yaklaşık olarak yüzde 7.
Reel faiz
Nominal faizden bahsetmiştik, reel faiz, enflasyonun etkisinin nominal faizden giderilmesi yoluyla hesaplanan faizdir. Dönem sonunda ele geçecek olan faizin satın alma gücündeki değişimden arındırılmasıyla hesaplanmış faiz anlamına gelir. Burada hesaba katılması gereken enflasyon oranı paranın yatırıldığı anda geçerli olan enflasyon oranı değil dönem sonunda geçerli olması beklenen enflasyon oranıdır. Buna “beklenen enflasyon” denir.
Reel faiz şöyle bir formülle hesaplanır:
Reel faiz = (1 + Net Nominal Faiz) / (1 + Beklenen Enflasyon) -1
Bir kişinin bankaya yüzde 8,0 nominal faizle bir yıl vadeyle 10.000 TL yatırdığını, paranın yatırıldığı tarihte 12 aylık enflasyon oranının (TÜFE) yüzde 8 olduğunu ve bir yıllık vadenin sonunda bu oranın yüzde 7,5 (0,075) olmasının beklendiğini düşünelim. Söz konusu yüzde 8,0 oranındaki nominal faiz oranından yüzde 12 stopajı düşersek net nominal faiz oranı yüzde 7 olarak bulunur. Bu durumda reel faiz hesabı şöyle yapılır:
Reel Faiz = (1 + 0,07) / (1 + 0,075) – 1 = - 0,00465 yani yaklaşık olarak eksi yüzde 0,5.
Bu örnekte reel faiz eksi çıkmıştır. Oysa hesaplamayı piyasanın yaptığı gibi nominal faiz (yani stopaj öncesi oran) üzerinden yapılsaydı:
Reel Faiz = (1 + 0,08) / (1 + 0,075) – 1 = artı yüzde 0,5 şeklinde bir sonuç çıkacaktı.
Reel faizi hesaplarken doğru olan nominal faizi değil net nominal faizi esas almaktır. Çünkü gelir vergisi stopajı tasarruf sahibinin eline geçen tutarı azaltır.