Varsayalım ki yeni bir kulaklık almaya karar verdiniz. Yaptığınız fiyat araştırmasında istediğiniz kulaklığın oturduğunuz yere çok yakın bir mağazada, size arabayla bir saat uzaklıktaki bir alışveriş merkezine kıyasla 50 TL daha pahalıya satıldığını fark ettiniz. Bu durumda istediğiniz kulaklığı hangi mağazadan almayı tercih edersiniz?
Kulaklığı, 50 TL daha ucuza alabilmenin fırsat maliyeti yolda geçireceğiniz iki saatlik süredir. Eğer siz, yolda harcayacağınız iki saat boyunca yapacağınız çalışmalarla 50 TL’den daha fazla kazanabiliyorsanız bu durumda istediğiniz kulaklığı yakındaki mağazadan daha pahalıya da olsa almak mantıklı olacaktır. Tabii burada dikkate alınan noktanın sadece maddi unsurlar olmasını da beklememek gerekir. Örneğin, dinlenmek için ayırdığınız bir tatil gününü yolda geçirmek istemeyebilirsiniz. Bu durumda kulaklığı 50 TL ucuza almanın fırsat maliyeti sizin için ailenizle beraber geçireceğiniz bir günden ya da spor veya sanat gibi bir aktiviteden alacağınız keyif olacaktır.
Fırsat maliyeti, bir karar verdiğinizde aldığınız karar nedeniyle vazgeçmek zorunda kaldığınız en iyi alternatifin değeridir. Ayrıca bu değer yukarıda bahsedildiği gibi her zaman maddi de olmayabilir. Örneğin, sinemaya gitmek ile evde kalıp kitap okumak arasında karar vermeye çalışıyorsanız, sinemaya gitmenin fırsat maliyeti sadece sinema bileti için ödediğiniz tutar değil, aynı zamanda evde kitap okumaktan alacağınız haz olacaktır.
İhmal edilebiliyor
Aldığınız bir kararın uzun vadede yarattığı fırsat maliyeti her zaman çok açık olmayabilir. Bugün tasarruf etmek yerine yaptığınız çok da gerekli olmayan küçük harcamalar ileride daha önemli ve büyük tutarlı harcamaları yapamamanıza neden olabilir. 2009 yılında gerçekleştirilen bir anket çalışmasında katılımcılara sevilen bir oyuncunun videosunun indirimli bir fiyattan satıldığı belirtilmiş ve “videoyu alırım” veya “videoyu almam” şeklinde iki seçenek verilerek kararları sorulmuştur1. Katılımcıların yüzde 75’i videoyu alırım cevabı vermiştir. Daha sonra aynı soruda ikinci seçenek “videoyu almam” yerine “videonun ücretini başka ihtiyaçlarım için tasarruf ederim” şeklinde değiştirilmiştir. Sorunun yeni şekliyle “videoyu alırım” seçeneğini tercih edenlerin oranı yüzde 55’e düşmüştür. Bu anketin gösterdiği sonuç, bireylerin fırsat maliyetini bilmediği değil fakat ihmal ettikleridir.
Caceres-Santamaria’ya göre ev veya araba gibi yüksek fiyatlı satın alımlarda fırsat maliyetinin daha da ihmal edilmesi söz konusudur2. Örneğin, henüz tamamlanmamış bir ev satın aldığınızı varsayalım. Böyle bir ev satın almak; boya, yer döşemeleri, dolaplar, kapı kolları, menteşeler ve diğer aksesuarı seçerek size evi istediğiniz gibi dekore etme şansı tanıyacaktır. Dekorasyon için ürün seçerken makul fiyatlı standart ürünler ile yüksek fiyatlı özel ürünler arasında bir karar vermek gerekecektir. Bu durumda standart ürünlere göre çok yüksek fiyatlı özel ürünlerin, örneğin kapı kollarının fiyatları natamam evin maliyetine göre çok düşük kalacaktır. Karar verirken yapılan bu tür göreli bir karşılaştırma, evin fiyatının belki yüzde 1’i bile olmayan ancak emsallerine göre pahalı kapı kollarının tercih edilmesine neden olabilir. Bu düşünme şekli ise bireyin fırsat maliyetini göz önünde bulundurmadığının, en azından yanlış bir karşılaştırma yaptığının bir göstergesidir. Kapı kollarının bizim için gerçek değeri, bu aksesuarları evin natamam maliyetiyle karşılaştırarak değil, kapı kollarının değerinde farklı mal ve hizmet satın alma fırsatından vazgeçeceğimizi göz önünde bulundurursak ortaya çıkmaktadır.
Karar vermek zorunda kaldığımız durumu biraz değiştirerek söz konusu aksesuarın sizin için ne kadar önemli olup olmadığını daha iyi değerlendirebiliriz. Eğer satın aldığınız ev natamam olmasaydı, var olan kapı kollarını daha pahalı olan özel kapı kollarıyla değiştirmeyi düşünür müydünüz? Kararımızı verirken, sadece şu an mevcut olan alternatiflere ve fırsat maliyetlerine bakarak değil uzun vadeli, görünmeyen fırsat maliyetlerini de dikkate alarak düşünürsek, verdiğimiz kararın gerçek değerini daha doğru değerlendirebiliriz. Bugünün ötesinde düşünerek, paranın uzun vadeli alternatif kullanımlarını da dikkate almak, görünmeyen fırsat maliyetlerini değerlendirebilmemize imkân sağlayacaktır.
Doreen Fagan kısa vadeli ve uzun vadeli fırsat maliyetlerinin farkına varabilmek için bir karar verirken aşağıdaki soruları cevaplamamızı önermektedir3;
- Aldığım ürünün benim için değeri nedir?
- Bu ürüne sahip olmak için şimdi nelerden vazgeçiyorum?
- Şimdi bu ürüne sahip olmak için gelecekte nelerden vazgeçiyorum?
Fırsat maliyetinin sebebi kısıtlı kaynaklardır. Bu kısıtlı kaynak para ya da zaman olabilir. Her ikisini de bir kere harcayabileceğinizi düşünerek, aldığınız kararlar ile vazgeçtiğiniz uzun ve kısa vadeli alternatifleri dikkate almak daha doğru tercihler yapmanızı sağlayabilir.
Kaynaklar
1. Frederick, S., Novemsky, N., Wang, J. Dhar, R. ve Nowlis, S. (2009) "Opportunity Cost Neglect." Journal of Consumer Research, 36(4), pp. 553-61, http://faculty.som.yale.edu/ravidhar/documents/OpportunityCostNeglect.pdf
2. Caceres-Santamaria , Andrea J. (2019) "Money and Missed Opportunities," Page One Economics Federal Reserve Bank of St. Louis, https://research.stlouisfed.org/publications/page1-econ/2019/10/01/money-and-missed-opportunities
3. Vagan, D. (2020) “Real-life Examples of Opportunity Cost” https://www.stlouisfed.org/open-vault/2020/january/real-life-examples-opportunity-cost